چند حکم شرعی و قانونی مرتبط با کشاورزی، باغ و محیط زیست

1. خوردن از میوه های داخل کوچه باغ ها:  

  اگر باغی حصار و دیوار داشته باشد، استفاده از میوه های آن به عنوان حق المارّه جایز است؟

جواب بر اساس نظر مقام معظم رهبری:  ورود به باغ بدون رضایت مالک جایز نیست، اما استفاده از میوه های باغ که در مسیر راه است برای کسی که در مسیر خود به آن برخورد کند اشکال ندارد، مشروط به اینکه: اولاً به قصد استفاده از میوه به آن مسیر نرفته باشد و ثانیاً به درخت آسیب نرسانده و شاخه‌های آن را نشکند و ثالثاً همانجا میوه را خورده و با خود همراه نبرد و رابعاً بنابر احتیاط علم نداشته باشد که صاحب درخت از این کار اکراه دارد.

آیا حق الماره شامل زراعتهایی مثل گوجه فرنگی، بادمجان، یا میوه هایی مثل خربزه، هندوانه، خیار و … هم می شود یا فقط درختان میوه را شامل می شود؟

ج. بنا بر احتیاط واجب شامل غیر درخت میوه نمی شود.

خوردن و جمع کردن مقداری میوه از باغ دیگران که زیر درختان ریخته و خراب خواهد شد چه حکمی دارد؟

ج: اگر بداند مالک میوه ها راضی است اشکال ندارد، در غیر این صورت باید رضایت مالک را جلب کند. و در صورتی که دسترسی به او برای جلب رضایت ندارد و اگر میوه ها استفاده نشود خراب می شود، می تواند از میوه ها استفاده کند و پول آن را به مالکش بدهد، و اگر دسترسی به مالکش نداشت پول آن را از طرف مالکش صدقه بدهد.

جواب از نظر آیت الله مکارم شیرازی: 

در مورد حق الماره دو حالت است:

۱. اگر باغ محصور باشد (حفاظ داشته باشد) وارد شدن و خوردن میوه آن بدون اجازه صاحبش حرام است.

۲. اگر باغ محصور نباشد یا شاخه‌هایش بیرون آمده باشد جایز است هنگام عبور از کنار باغ‌ها از میوه آن به مقدار حاجت (نه بردن) بخورد، به شرط آن‌که به قصد این کار حرکت نکرده باشد و موجب افساد نگردد .

و احتیاط آن است که در صورت یقین به عدم رضایت مالک خوددارى کند. 

آیا می توان از میوه درختان توت که در معابر عمومی وجود دارد، خورد؟ 

در مورد درختانى که در معابر عمومى قرار دارد: استفاده از میوه‌هایى که در عرف و عادت محل براى همه مباح شده، مانند توت در بسیارى از مناطق، اشکالى ندارد، ولى غیر آن متعلّق به صاحبان آن است، و اگر ملک بیت‌المال باشد متعلّق به دولت است و باید طبق قوانین عمل شود.

من بزغاله ای داشتم که برگ درخت همسایه که از دیوار باغش بیرون زده بود را خورده است. ایا باید جبران کنم؟ 

در این صورت باید خسارت احتمالی همسایه توسط صاحب حیوان جبران شود، البته برخی از فقها لزوم جبران خسارت را، مشروط به کوتاهی صاحب حیوان دانسته‌اند.

آیا می توان از میوه توت، گردو، انجیر و ... در رودخانه ها، کوه ها، باغ ها، کوچه باغ ها یا درختانی که شاخه هایش از منزل بیرون زده استفاده کرد؟ 

هرگاه در ایام تابستان میوه های درختان پس از رسیدن پای درختان افتاده و صاحب آن درخت اقدام به جمع آوری آن ننماید، اگر اینگونه درختان در شهر باشد، گرفتن آن میوه ها و خوردن از آن صحیح نمیباشد در صورتی که صاحب آن باغ اذن به اخذ میوه ها نداده باشد. اما اگر اذن به گرفتن میوه ها داده باشد چه به صورت گفتار و چه به صورت کردار، در این صورت میتوان از آن میوه ها برداشت کرد. هرگاه اینگونه درختان در داخل حیاط باشد و میوه هایی هم که پای درختان افتاده اند، به گونه ای است که مدت زمان زیادی باقی میماند همانند گردو و نظیر آن، در این صورت گرفتن آنها صحیح نمیباشد مگر اینکه اذن صاحب باغ چه به صورت گفتاری و چه به صورت کرداری ثابت شده باشد که در این صورت برداشت از آن میوه ها هیچگونه مشکلی ندارد. اما هرگاه میوه های افتاده، از گونه ی فاسد شدنی باشد همچون انجیر، توت و نظایر آن، در این صورت مختار این است که تا وقتی که اذن صاحب باغ را نداشته و نداند که صاحب آن، اذن به خوردن داده است یا نداده است، نباید از آن برداشت کرده و میل شود.

آیا می توان میوه درختان پارک ها یا داخل بلوارهای شهرداری مانند توت، سنجد، نارنج و ...  را خورد؟ 

استفاده از میوه هایی که در عرف و عادت محل برای همه مباح شده اشکالی ندارد، ولی غیر آن متعلق به صاحبان آن است، و اگر ملک بیت المال باشد متعلق به دولت است و باید طبق قوانین عمل شود. (توضیح: معمولا در بیشتر شهرها عرف این گونه است که استفاده از میوه های موجود در پارک ها و بلوارها در حد استفاده شخصی(نه تکاندن همه میوه و بردن به منزل) برای عموم مجاز است. مگر این که تابلویی در مجاز نبودن استفاده از این میوه ها نصب شده باشد.)

2. خمس باغ و میوه: اگر باغ بخریم، ایا باید خمس این باغ را هم بپردازیم؟ 

این بستگی به هدف شما دارد.اگر هدف شما از خرید باغ این باشد که قیمت آن افزایش پیدا کند و بعد بفروشید، در این صورت باید خمس باغ را پس از فروش پرداخت کنید.

اگر هدف شما این است که روی میوه و محصول باغ سرمایه گذاری کنید. محصول تولید کنید و میوه ها را بفروشید و درآمد کسب کنید. در این صورت، هم باید خمس باغ پرداخت شود و هم خمس میوه هایش. حتی اگر چوب های خشک باغ را بفروشد در این حالت خمس دارد.  

اگر هدف شما از احداث باغ این باشد که برای مصرف خود و خانواده خود و نه سرمایه گذاری و کسب درآمد، از آن استفاده کنید، در این صورت نه باغ و نه میوه هایش خمس ندارد. البته اگر در این حالت مثلا صد کیلو گردو برداشت کرده اید و بعد از فرارسیدن سال خمسی شما، (باید مبدا سال خمسی تان را مشخص کنید که چه روزی است. منظور از فرارسیدن سال خمسی، همان روزی است که مشخص کرده اید در طول سال خمستان را در آن روز محاسبه کنید)، ده کیلو از این صد کیلو اضافه امده. در این صورت معادل یک پنجم این ده کیلو، یعنی دو کیلو و نیم ان را به عنوان خمس پرداخت می کنید. 

3. کشاورزی روی زمین فرد دیگر: شخصی که مالک زمین بزرگی است به من گفته که در زمین او کشاورزی کنم و محصول را نصف نصف برداشت کنیم. آیا این کار از نظر حقوقی تبعاتی ندارد؟ یعنی بعد از این که من محصول را در باغ او به عمل آوردم اگر او تمام محصول را بردارد، آیا از نظر حقوقی من می توانم نصف حق خود را از او بگیرم؟ 

به این کار یعنی این که یک کشاورز روی زمینی که مالک آن فرد دیگری است کار کند و با توافق هم محصول را تقسیم کنند اصطلاحا «مزارعه» گفته می شود که قاعده ها و قانون هایی دارد. اگر این قاعده ها را رعایت نکنید بعدا ممکن است نتوانید حق خود را بگیرید و دچار مشکل شوید. برای چنین کاری اولا یک قرار داد با هم منعقد کنید. ثانیا در این قرارداد شرایط زیر را در نظر بگیرید: 

در قرار داد مزارعه باید این شرایط رعایت شود:

الف. همه محصول زمین به یکى از آن‌دو اختصاص داده نشود.

ب. سهم طرفین قرارداد از محصول، به طور مشاع باشد؛ مانند نصف یا ثلث. پس اگر شرط کنند محصول فلان قسمت از زمین مال یکى و محصول قسمت دیگر مال دیگری باشد، صحیح نیست. همچنین اگر صاحب زمین بگوید «در این زمین کشاورزی کن و هرچه مى‌خواهى به من بده» باطل است.

ج. مدّت زمان قرارداد باید معیّن شود و به اندازه‌‌اى باشد که به دست آمدن محصول در آن مدّت ممکن باشد.

چ. زمین باید مشخّص باشد. پس کسى که چند قطعه زمین دارد و با هم تفاوت دارند، اگر به کشاورز بگوید در یکى از این زمین‌‌ها کشاورزی کن و آن‌را معین نکند، مزارعه باطل است.

ح. زمین باید قابلیّت کشاورزی را داشته باشد یا اگر کشاورزی در آن ممکن نبود، بتوان آن‌را برای این‌کار آماده کرد.

خ. نوع کِشت باید معیّن شود، مگر این‌که کِشت هر چه باشد تفاوتى در نظر آنها و نظر توده مردم نداشته باشد یا این‌که معلوم باشد که این زمین براى کِشت چه محصولی مناسب است.

د. لازم است معیّن شود که مخارج کشاورزی و لوازم آن بر عهده چه کسى است. البته در این‌‌باره اگر در عُرف مردم منطقه، سهم هر کدام از مخارج معلوم باشد، کافى است.

اگر به شرایط بالا توجه نکنید، بعد از مزارعه و موقع برداشت محصول اگر اختلاف کردید، نمی توانید در دادگاه از حیث حقوقی، حق خود را بگیرید. پس حتما قرارداد ببندید. 

4. آبیاری زمین دیگران: من با یک مالک زمین توافق کردیم که زمین او را آبیاری کنم و به جای این آبیاری، دو سوم محصولاتش را برای خودم برداشت کنم. الان این شخص ادعا می کند باید نیمی از محصول را به من بدهی در حالی که توافق ما یک سوم محصول برای صاحب زمین بوده است. الان چه کنیم؟

شما باید پیش از اقدام برای این کار قرار داد «مساقات» با هم منعقد می کردید. در حال حاضر از نظر حقوقی اگر ایشان از شما شکایت کند و مدعی محصول بیشتری شود، اثبات ادعای شما مقداری دشوار است. برای دفعه های بعد، حتما قرارداد مساقات ببندید. در این قرارداد هم به شرایط مساقات توجه کنید. بعضی از شرایط مساقات به این شرح است: 

الف. قرارداد مُساقات در درختانى که میوه نمى‌دهند، در صورتى صحیح است که حاصل دیگرى داشته باشند که داراى مالیت قابل توجه است؛ مانند گل(در گل محمدی) یا برگ(مانند چنار یا توت مخصوص کرم ابریشم) که از برگ آن استفاده مى‌کنند، یا بعضى از درختان که شیره و صمغ آن قابل استفاده است. ولى در مورد درختانى که هیچ یک از اینها را ندارد، مساقات صحیح نیست.

ب. قرارداد مُساقات باید پیش از ظاهر شدن میوه منعقد شود، اما اگر بعد از آن و پیش از رسیدن میوه باشد، چنانچه کارهایى؛ مانند آبیارى و سمپاشى - که براى پرورش میوه لازم است – باقى ‌مانده باشد، صحیح است و گرنه قرارداد مساقات اشکال دارد. همچنین اگر فقط به کارهایى؛ مانند چیدن میوه و نگه‌دارى از آنها احتیاج باشد، قرارداد با عنوان «جعاله» صحیح است، ولى مساقات نیست.

ج. قرارداد مُساقات در بوتۀ خربزه، هندوانه، خیار و مانند اینها صحیح نیست، ولی اگر قرارداد روشنى منعقد شود و تعداد چیدن و سهم هر کدام را مشخص کنند می‌تواند در قالب قرارداد «جعاله» صحیح باشد.

5. شخصی درختی در بالای زمین خودش می نشاند و ریشه آن به زمین کسی دیگر می رسد و از آن نهال می روید آن نهال از آن کیست ؟

پاسخ آیت الله سیستانی: از آن صاحب درخت است .

6. بسیاری از کشاورزان در حاشیه شهرها، بر اثر کم‌آبی از فاضلاب انسانی برای آبیاری استفاده می‌کنند؛ آیا این کار خلاف شرع است و محصولشان نجس است؟

خیر؛ اگر منع قانونی نداشته باشد خلاف شرع نیست. اینکه محصولات کاشته‌شده با فاضلاب آبیاری شود یا کود نجس پای آنها ریخته شود موجب نجس‌شدن محصولات کاشته‌شده نمی‌شود؛ به‌خاطر آنکه استحاله صورت می‌گیرد و این آب تغییر وضعیت می‌دهد. بنابراین میوه یا دیگر محصولات پاک است و مشکلی ندارد.(این حکم شرعی این مساله است. اما از نظر بهداشتی موضوع متفاوت است).

7. حکم مزاحمت شاخه ها یا درخت همسایه نسبت به زمین ما چیست؟ 

سوال از امام خمینی، مدّ ظله العالی‏ و پاسخ ایشان: 

‏‏چه می فرمایید در این مسأله شرعیه: در قراء و روستاها، زمین های مزروعی و‏‎ ‎‏مشجّر در کنار هم قرار گرفته؛ چه بسا درخت های ملک همسایه کلاً یا بعضاً در ملک‏‎ ‎‏مجاور سرکشیده، به طوری که صاحب ملک مجاور در اثر مزاحمت درخت های‏‎ ‎‏همسایه نمی تواند از ملک خود برداشت محصولی کند؛ صاحب درخت به هیچ وجه‏‎ ‎‏حاضر نیست غرامت بدهد و یا شاخه های مزاحم را ببرد؛ آیا صاحب زمین متضرّر، از‏‎ ‎‏باب قاعدۀ لاضرر حق دارد در ملک خود بایستد و شاخه های مزاحم را از درخت‏‎ ‎‏همسایه ببرد یا محصول درخت همسایه که در ملک مجاور می ریزد را کلاً یا بعضاً به‏‎ ‎‏نفع خود به عنوان مقاصّه برداشت نماید؟ متمنّی است چون فرض مذکور در رسائل‏‎ ‎‏عملیه عنوان نشده، مشروحاً بیان فرمایید تا فاقد هرگونه ابهامی بوده باشد. ‏

‏‏بسمه تعالی، می تواند از مالک بخواهد که شاخه ها را بکشد ببندد و یا قطع‏‎ ‎‏نماید؛ و هرگاه مالک حاضر بر اقدام نشد، می تواند خودش اقدام نماید. و‏‎ ‎‏در صورت امکان به حاکم شرع مراجعه کند.‏

8. آیا می توان برای برداشت محصول درخت خود که شاخه هایش به زمین همسایه رفته، وارد زمین همسایه شد؟ 

سوال از امام خمینی و جواب ایشان: 

‏‏احتراماً؛ به عرض می رسد: زمین مشجّری است در همسایگی مسلمانی که‏‎ ‎‏شاخه های درختانش به طرف زمین همسایه خوابیده که از این عمل، دو ضرر متوجه‏‎ ‎‏همسایه می شود: 1. مالک زمین مجبور است بدون اجازه یا با اجازه، برای جمع آوری‏‎ ‎‏میوه های سرازیر به زمین غیر، حاصل زمین دیگری را پایمال و نابود کند. 2. سایۀ‏‎ ‎‏شاخه های درختان سرازیر شده، مانع از رشد محصول زمینی و هوایی زمین دیگری‏‎ ‎‏می شود. استدعای صدور مجوز شرعی دارد. ‏

‏‏بسمه تعالی، صاحب درخت بدون اجازۀ صاحب زمین نمی تواند در زمین‏‎ ‎‏او وارد شود و چنانچه شاخه های درخت، در زمین او آمده می تواند از‏‎ ‎‏صاحب درخت مطالبۀ رفع مزاحمت نماید و اگر قبول نکرد، به محاکم‏‎ ‎‏مراجعه کند تا اقدام شود.‏

9. خراب کردن دیوار با غ مردم با آبیاری نادرست آیا ضمانت دارد؟ 

سوال از امام خمینی و نظر ایشان: این جانب کشاورز و دامدار هستم چون این منطقه باغات است در و باغ آن به‏‎ ‎‏وسیل‏‏ۀ‏‏ حصار گل محافظت می شود و‏‎ ‎‏خود این جانب به کارها رسیدگی می نمودم.‏‎ ‎‏چون پادرد داشتم شخصی را فرستادم که یک باغ را در مقابل دادن مزد آبیاری نماید. و‏‎ ‎‏به او گفته بودم که در روز برو. اما در موقع هرز آب شبانه رفته و باغ را آبیاری نموده و‏‎ ‎‏چون احساس مسئولیت نکرده، مقداری از دیوار باغ را به وسیله آب بیش از حد‏‎ ‎‏خراب کرده و خسارتی وارد ساخته است آیا این شخص در مقابل گرفتن مزد مسئول‏‎ ‎‏بوده یا خیر، چون مزد را بعد از آبیاری قرار بوده بگیرد؟ ‏‏‏بسمه تعالی، اگر تعدّی کرده و خسارت وارد نموده ضامن است. ‏

10.  آیا کاشتن درخت و گیاه در منزل یا مکان‌های عمومی ثواب دارد؟

نظر آیت الله خامنه ای: به‌طورکلی درخت کاشتن از نظر اسلام ثواب دارد. کاشتن گیاه هم به این معنا که یا فضا را سبز می‌کند یا هوا را تصفیه می‌کند یا گیاهانی است که ثمر می‌دهد، آن هم خوب است.

اما احکام ثانویه‌ای هم هست که باید مراعات شود. آیا در هر جایی خوب است درخت بکاریم؟ اگر مکان عمومی بود، یا منزل خودمان بود چگونه است؟ بنابراین درست است که اصل درختکاری و کاشتن گیاه خوب است اما حکم ثانویه هم در اینجا مطرح است. اولاً باید در ملک خودمان باشد. در جاهای عمومی بدون اجازه نمی‌‌شود درخت کاشت. در ملک دیگران هم مجاز نیستیم که درخت بکاریم. حتی ممکن است نوعی از درخت کاشتن در ملک شخصی هم اشکال داشته باشد؛ مثلاً فردی باغچه‌ای درست کرده، اما چون درست نساخته، این باغچه به ساختمان همسایه نم می‌دهد. این کار آزار به همسایه است. او نمی‌تواند به بهانه‌ی اینکه گفته‌اند درختکاری کنید تا هوا تصفیه شود، فضا سبز شود، شهر سرسبز باشد، به همسایه‌اش آزار برساند.

11. شکستن شاخه‌ی درختان چه حکمی دارد؟

نظر آیت الله خامنه ای: بی‌جهت نباید شاخه‌ی درختان را شکست. اگر این درخت متعلق به مردم یا مثلاً اموال بیت‌المال است، این کار حرام است. اگر هم باغ شخصی ما است، گاهی اوقات شکستن یک شاخه‌ی درخت، اسراف یا ازبین‌بردن بی‌جهت اموال است.

اما یک‌وقت است که شما درخت را هرس می‌کنید که آن هم کار اهل فن است برای اینکه درخت میوه‌ی بیشتری دهد، این اشکال ندارد.

12. آیا کندن شاخه‌ای کوچک از درخت یا گیاهی که در پارک یا فضای عمومی وجود دارد برای کاشتن در منزل یا جای دیگر اشکال شرعی دارد؟

بله؛ اگر منع قانونی دارد اشکال دارد؛ اگر هم نمی‌دانید که منع قانونی دارد یا خیر، باز هم نمی‌توانید ببرید و در جای دیگری قلمه بزنید. اما اگر منع قانونی نداشته باشد اشکالی ندارد. البته معمولاً این کارها اجازه می‌خواهد.

13. من چندین سال پیش با جسم تیزی بر روی درختی نوشته‌ای را حک کرده‌ام؛ الان باید چکار کنم؟

اگر آن درخت ملک شخصی فردی بوده و به‌هرحال شما تصرفی در ملک او کرده‌اید که ضرر به آن وارد شده، باید صاحب آن را راضی کنید. اگر آن درخت جزو اموال عمومی و بیت‌المال بوده و خسارت دیده است، به مقدار خسارتش باید به بیت‌المال برگردانید.

اما اگر نه، خسارتی وارد نشده است و می‌دانید هم که صاحبش راضی بوده است، خب این ضمان ندارد. اما اگر خسارتی وارد نشده، در عین حال تصرف شده است در درخت متعلق به دیگری و صاحب درخت راضی نبوده که روی درخت او با چاقو یادگاری بنویسند، باید رضایت صاحب درخت جلب شود.

14. آیا هرس کردن درختان و گیاهان و همچنین کندن گیاهان زنده‌ای که در بهار طراوات خاصی هم دارند و کنار درختان میوه روییده‌اند جایز است؟

در صورتی که این کار در ملک شخصی انجام شود یا اگر در ملک دیگران است با اجازه‌ی آنان باشد اشکالی ندارد. اما نمی‌توان علف هرز باغ یا زمین دیگران یا بوستان‌های شهری را چید؛ زیرا متصدی دارد و قانون این اجازه را به ما نمی‌دهد.

15. کاشت درخت در معابر شهری چه حکمی دارد؟

افراد اگر می‌خواهند در یک معبر عمومی درختی بکارند باید مجاز باشند؛ یعنی قانون به آنها این اجازه را داده باشد. حالا ممکن است مسئولین شهری به صورت کلی اعلام کرده باشند که هر کس در مقابل منزلش درخت بکارد؛ این به معنای مجاز دانستن است. یا اینکه عرف محل و شهر این است که افراد در مقابل منزل و مغازه‌ی خود درخت می‌کارند و منعی هم در کار نیست؛ این هم خوب است. اما اینکه کسی به‌صورت دل‌بخواهی بگوید می‌خواهم در هر جا خواستم درخت بکارم، این‌طور نمی‌شود و باید از نظر قانونی مجاز باشد.

16. چیدن گل‌ها و گیاهان برای تزیین مجالس چه حکمی دارد؟

اصل این کار اشکال ندارد؛ البته در صورتی که اولاً منع قانونی وجود نداشته باشد و ثانیاً گل متعلق به ملک خودمان را بچینیم یا با اجازه‌ی صاحب ملک دیگری باشد.

17. مردمی که برای تفریح به روستاها می‌روند به دلیل عدم آشنایی با مسیرها، گاهی تصور می‌کنند هر مسیری مسیر عمومی است و خوردن میوه‌ی درختانی که در آن مسیر وجود دارند مجاز است؛ درحالی‌که ممکن است وارد مسیر و باغ شخصی شده باشند و درختان میوه هم جزو اموال خصوصی باشد. این مسئله مخصوصاً در مراسم سیزده‌به‌در نمود بیشتری دارد. حکم این مسئله چگونه است؟

افراد باید در این مناطق مراعات کنند که به‌هرحال به زمین‌هایی که با زحمت محصولی در آن به عمل آمده بدون اجازه وارد نشوند و زمین یا محصولات لطمه نخورد که این کارها حرام است. این زمین‌ها که محصول در آن کاشته‌شده است حتی اگر حصار هم نداشته باشد نباید در آن بدون اجازه وارد شد.

اما تصرفات جزئی مثل عبور کردن، نمازخواندن و نشستن در زمین‌های وسیعی که چیزی در آن کاشته نشده و حصاری هم ندارد اشکال ندارد و نیاز به اجازه از صاحب آن نیست. بنابراین افراد می‌توانند بروند در این زمین‌ها، پای درختان بنشینند و استراحت کنند؛ لطمه‌ای هم به جایی نمی‌خورد.

درباره‌ی خوردن میوه ما یک حکم کلی داریم به‌عنوان «حق الماره» که در فقه آمده است و در بعضی جاها عرف محل هم همین است که افرادی که در یک راه و مسیری دارند می‌روند، می‌توانند از میوه‌ی درختان آن مسیر بخورند؛ البته شرایطی دارد؛ فرمودند که این‌گونه نباشد که افراد به قصد میوه‌خوردن مسیر را عوض کنند، یعنی در همان مسیر باشد؛ و به شرطی که به درخت، زمین و محصول ضربه‌ای نزنند و همچنین میوه‌ای را همراه خود نبَرند و فقط بخورند؛ آن هم در صورتی که آنجا حصاری نداشته باشد یا منعی از طرف صاحب باغ یا زمین نشده باشد. یک‌وقت هست تابلویی زده شده که «ورود ممنوع»؛ دیگر کسی نرود عبور کند و وارد شود و میوه بخورد که این کار جایز نیست. همچنین مسیرهایی که معلوم نیست حق الماره در آنها صدق می‌کند یا خیر، مسیر خصوصی است و کسی برای خودش قرار داده است، در اینجاها هم نمی‌شود رفت در آنجا و میوه خورد.

اگر هم عرف محل به‌گونه‌ای است که زمین‌ها و باغ‌ها حصار ندارد ولی ما می‌دانیم که صاحبانشان راضی نیستند که ما میوه‌ها را بخوریم، در این جاها هم خوردن میوه جایز نیست و به‌طورکلی در موارد مشکوک احتیاط خوب است.

18. راه رفتن بر روی چمن‌های خیابان‌ها و ادارات که برای آنها هزینه می‌شود با توجه به اینکه پس از مدتی که بر روی آنها راه رفته شود از بین می‌روند و فضای سبز چهره‌ی زشتی پیدا می‌کند چه حکمی دارد؟

به‌طورکلی آسیب زدن و از بین‌بردن زمین کاشته‌شده، حالا چه محصولات گیاهی خوردنی در آن باشد، چه گیاهان زینتی، چه آن گیاهان کم باشد یا زیاد، چه در ملک شخصی دیگران باشد یا متعلق به املاک عمومی باشد مثل فضای سبز وسط خیابان‌ها یا بوستان‌ها حرام است.

حالا ممکن است برخی بگویند چرا حفاظی برای این فضا نگذاشته‌اند؟ خب نگذاشته باشند؛ برای آنها که واجب نیست حفاظ بگذارند. ما باید بدانیم که ضرر رساندن به اموال دیگران جایز نیست.

19.  تکلیف ما درباره‌ی آداب چمن گره‌زدن در روز طبیعت چیست؟

اصل این مسئله مبنایی ندارد و از نظر دینی هم تأیید نشده است و اثر و فایده‌ای هم برای آن غرضی که افراد چمن را گره می‌زنند ندارد.

علاوه بر این اگر چمن متعلق به فضاهای عمومی باشد گاهی اصلاً این کار جایز نیست که وارد بشوید و اگر زمین کاشته‌شده‌ی مردم هست، نباید وارد آن بشوید و اگر صاحب زمین راضی نباشد مرتکب حرام شده‌اید. خسارتی هم اگر وارد بشود باید جبران کنید.

20. کندن و استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی در بیابان چه حکمی دارد؟

اگر زمین ملک شخصی افراد نیست و این کار منع قانونی هم ندارد و از نظر سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع نشده است اشکالی ندارد.

اگر کسی را از ریختن زباله در فضای عمومی و لطمه‌زدن به محیط زیست نهی کنیم مصداق نهی از منکر پیدا می‌کند؟

اگر ما معنای منکر را بدانیم، می‌فهمیم که آیا این کار نهی از منکر هست یا خیر؛ منکر از نظر فقهی هر کار ناپسندی است؛ حالا ممکن است مکروه باشد یا حرام. نهی دیگران از حرام واجب است و نهی از کار مکروه مستحب است. بنابراین اگر نگوییم که ریختن زباله در این مکان‌ها حرام هست - که در بعضی از موارد واقعاً ریختن زباله و لطمه‌زدن به محیط زیست حرام هست – نهی کردن دیگران از این کار هم مصداق نهی از منکر مستحب یا واجب است. ما باید جلوگیری کنیم از لطمه‌زدن به محیط زیست.

21. آیا ریختن پوست میوه و زباله‌های تجزیه‌شدنی در کوه و دشت و طبیعت اشکال شرعی دارد؟

اگر این کار لطمه به اراضی، به طبیعت، به محیط زیست یا به سلامت مردم بزند حرام است. امروز گاهی یک کار اشتباه ضررش به کل جامعه‌ی اسلامی وارد می‌شود. بعضی از رفتارهای ما دیگر عمل شخصی محسوب نمی‌شود؛ ما می‌خواهیم یک کشوری را به‌گونه‌ای بسازیم که برای دیگران الگو باشد، بنابراین یک‌سری رفتارهای ما لطمه‌های عمومی مهمی دارد. حالا ممکن است زباله‌ی کوچکی باشد که از نظر حکم شرعی هم نمی‌توانیم بگوییم که حرام است؛ اما همان‌ها هم باز مراعاتش خوب است و پرهیز از این کارها پسندیده است.

22. ریختن مصالح و مخروبه‌های ساختمانی در محیط‌های طبیعی خالی از سکنه چه حکمی دارد؟

اگر آن مکان‌ها ملک شخصی افراد هست یا جزو املاک عمومی هست که منع قانونی دارد، تخلیه‌ی این ضایعات ساختمانی در آنجاها جایز نیست.

23. آیا می‌توان خمس و زکات را صرف بیابان‌زدایی کرد؟

مصرف زکات در این امور گاهی اشکال ندارد؛ چون یکی از مصارف زکات، «فی سبیل الله» هست یعنی کارهای عام‌المنفعه‌ای که لازم و ضروری هست انجام بشود. یک‌وقت هست که گسترش بیابان‌ها سبب پدیده‌ی ریزگرد می‌شود که بر اثر آن هوا آلوده می‌شود، باد اذیت می‌کند و به‌هرحال لازم است که بیابان‌زدایی کنند و درخت بکارند.

اما خمس مصارفش مشخص است و اگر کسی خواست که مثلاً بخشی از خمس را برای این امور صرف کند، حتماً باید اجازه بگیرد و بدون داشتن اجازه این کار جایز نیست.

24. ریختن زباله در خیابان‌ها، کنار جاده‌ها و ساحل رودخانه‌ها یکی از معضلات زیست‌محیطی شده است؛ از نظر شرعی این کارها چه حکمی دارد؟

این کارها محیط زیست را خراب و چهره‌ی یک کشور اسلامی را مخدوش می‌کند. دیگران وقتی می‌آیند و این وضعیت را می‌بینند می‌گویند که این فرهنگ مسلمانان است در حالی که فرهنگ اسلام، فرهنگ تمیزی، پاکیزگی و نظافت است.

ثانیاً در برخی موارد این کار ما فارغ از اینکه چهره کشور ما را زشت می‌کند، به محیط زیست ضربه می‌زند؛ افراد باید از این کارها که در بسیاری از موارد حرام هم هست پرهیز کنند.

ثالثاً این کارها هزینه‌ی بسیار زیادی را به کشور تحمیل می‌کند. جمع‌آوری این زباله‌ها بار مالی زیادی برای بیت‌المال دارد.

نکته‌ی دیگری که باید مورد توجه باشد این است که به‌جای آوردن شکر نعمت‌های الهی به استفاده‌ی درست از آنها است. استفاده‌ی نادرست‌کردن از نعمات، کفران آنها و خراب‌کردن آنها محسوب می‌شود. خداوند یک طبیعت زیبا، سواحلی لذت‌بخش و هوایی مطبوع به ما بخشیده است. چرا باید برخی این نعمات را با آلودگی‌های گوناگون کفران کنند؟

نکته‌ی بعدی هم آن است که بسیاری از این زباله‌ها قابل استفاده‌ی مجدد است و این‌گونه دور انداختن آنها خودش یک نحوه‌ی دیگر کفران نعمت است. به‌هرحال این مواد را می‌شود بازیافت نمود. خوب است که افراد این زباله‌ها را به صورت جداگانه کنار بگذارند تا بازیافت شود.

25. شکار حیوانات چه حکمی دارد؟

اگر شکار از نظر قانون ممنوع بود، یعنی اگر منطقه‌ای به‌عنوان یکی از مناطق «شکار ممنوع» اعلام شده باشد، شکار در آن منطقه جایز نیست. یا اینکه اگر مسئولان شکار نوع خاصی از حیوانات را غیرقانونی اعلام کرده باشند، شکار آن حیوان جایز نیست. غیر از اینها شکار یک عمل مباح است و اگر کسی برای گذران زندگی مثلاً برای تأمین خوراک خودش حیوانی را که از نظر قانونی ممنوع نبود شکار کرد، اشکالی ندارد.

26. خوردن گوشت شکار غیرقانونی چه حکمی دارد؟

وقتی کسی حیوانی را که شکارکردنش ممنوع است شکار کرد اصلاً مالک آن نمی‌شود؛ اگرچه طبق یک حکم شرعی هر کس حیوان‌های آزاد را شکار کرد و گرفت مالکشان می‌شود، اما قانون کشور و نظام اسلامی فوق این حکم است؛ یعنی اگر قانون کشور و نظام اسلامی این بود که شکار یک نوع حیوان ممنوع است، کسی که آن حیوان را شکار کند غاصب است و از گوشت آن حیوان هم نمی‌تواند استفاده کند و مالک گوشت آن حیوان نیست. ممکن است بگویید که اگر گوشت را دور بریزد که اسراف می‌شود. در اینجا اگر خود این گوشت را مسئولین تحویل می‌گیرند باید برود و لاشه را تحویل دهد. اگر مسئولین تحویل نمی‌گیرند باید پول این گوشت را به بیت‌المال برگرداند و حتی اگر گوشت را استفاده کرده است، بابت آن به بیت‌المال بدهکار است و باید این پول را برگرداند.

27. زمانی که ما علف‌های هرز را جمع‌آوری می‌کنیم آنها را می‌سوزانیم و نمی‌دانیم موجودات زنده‌ای مانند حشرات بین آنها هستند یا خیر؛ آیا این کار اشکال دارد؟

نه، اشکالی ندارد؛ لازم نیست که شما همه‌ی علف‌ها را بگردید و ببینید که وسط آنها حشره‌ای هست یا خیر. یک‌وقت هست که در بین علف‌های هرز یک حشره‌ای می‌بینیم یا احتمال قوی می‌دهیم که یک جانور یا حیوان بی‌آزاری رفته میان این علف‌ها، خب در این صورت سوزاندن درست نیست.

اگر شما هم سوالی در زمینه های فوق دارید، در بخش نظرات مطرح کنید تا پاسخ آن را تقدیمتان کنیم. 

باغ سلامت و اجزاء و بخش های مختلف آن

برای باغ سلامت چگونه برنامه ریزی کنیم؟

برای کاشت نهال در یک باغ کوچک یا باغچه، باید برنامه ریزی داشت. فرقی نمی کند مساحت باغ ما چه اندازه باشد. در هر صورت اگر با برنامه عمل کنیم، هم از حیث اقتصادی و هم از حیث تفرجی و تفریحی نتیجه بهتری خواهیم گرفت. 

برای این منظور باید ببینیم یک باغ از چند بخش یا به قول دوستان خودرویی، از چند آپشن تشکیل شده است؟ بعد از این باید ببینیم ما در باغ یا باغچه خودمان کدام یک از این آپشن ها را می توانیم داشته باشیم؟ 

1. سیستم های مرتبط با آب و آبیاری: این قسمت شامل جوی، یا لوله های آب، حوضچه یا استخر، سیستم فیلتراسیون و پمپ و ... است که شرح مفصل آن در این مقاله مقدور نیست.  

2. بخش حصار و پرچین های دورتادور: این قسمت شامل دیوار یا فنس یا حصار چوبی است. تاکید می کنم که از پرچین گیاهی غافل نشوید. حتی اگر باغ شما فنس کشی شده است، دورتا دور باغ را انگور یا تمشک بکارید. بگذارید انگورها از فنس ها عبور کنند، میوه دهند و کسانی که در آن سوی فنس هستند از این میوه ها استفاده کنند. این سخاوت شما هیچ اشکالی ندارد به جز این که فضای بهتری را برای باغتان ایجاد می کند. باغتان برای دیگران هم خاطره انگیز می شود. در جایی که فنس ندارید، زرشک بی دانه و گل محمدی با فاصله های خیلی کم از یکدیگر، پرچین های گیاهی عالی ای هستند. سراغ گیاهان بی ثمر و بی خاصیت نروید.   

3. استراحتگاه: در باغ باید لذت برد. در صورتی که باغ در طرح هادی و همراه با منزل مسکونی و ویلا باشد که مبارک است و امکاناتتان تکمیل است، اما اگر چنین نیست، در قسمتی از باغ سکوی مناسبی همراه با یک آلاچیق یا سایبان مختصر و اجاق مناسب تعبیه شود تا هنگام نشستن در باغ، ایمنی کامل نسبت به حشرات و موجودات گزنده و ... وجود داشته باشد. طبعا ساخت اتاق در باغ باید با مجوزهای لازم باشد. اما ساخت سکوی مناسب و آلاچیق ساده و سایبان هیچ منع قانونی ندارد. 

4. بخش کودک: اگر باغداری هستید که فرزند کوچک دارید یا اطفال هم به باغ شما رفت و آمد دارند، برای آن ها هم برنامه ریزی داشته باشید. مثلا همیشه وجود یک تاب، الاکلنگ چوبی، برای کودکان سرگرم کننده است. من در باغ خودم قسمتی را در نظر گرفتم و به عمق شصت سانتی متر در آن ماسه تمیز ریختم. کودکانی که به باغ می آیند عاشق این قسمت هستند. با خیال راحت در این قسمت با ماسه در تخیل کودکانه شان غرق می شوند. در گوشه دیگری از باغ درخت شاه توتی را کاشتم و آن را مختص کودکان هرس کردم تا بتوانند به راحتی از آن بالا رفته و مستقیم از میوه هایش لذت ببرند. تابی را هم همیشه در زمستان و تابستان در باغ قرار داده ام. همین که در باغ را باز می کنم، کودکان با ذوق به سمت تاب هجوم می برند. باید محیط باغ برای کودکان نشاط آور باشد و زمینه آشتی با طبیعت را فراهم کند. حتی می توانید برای هر کودکی قسمتی از باغ را اختصاص بدهید و بذرهایی مثل بذر ذرت (بلال ، چون سریع الرشد است) را به او بدهید تا بکارد و همیشه محصول او را یادآوری کنید و موفقیتی را در باغ به نامش ثبت کنید. مشاهده مثال های بیشتر و خلاقانه تر در کانال باغ سلامت در ایتا و تلگرام امکان پذیر است. 

5. بلوک سرمایه گذاری و دیر بازده: قطعا برای باغ باید اهداف بلند مدت داشته باشید. این که چه محصولی بازدهی اقتصادی بیشتری دارد و باید برای آن سرمایه گذاری کرد، در این بحث مختصر نمی گنجد ولی هفتاد درصد باغ شما باید به این بخش اختصاص پیدا کند. 

6. بلوک محصولات زودبازده: بیست درصد باغ شما باید شامل محصولات تازه خوری و نیازهای جاری شما در فصول مختلف باشد. مانند هلو، زردآلو، توت، آلوچه، گلابی، آلبالو، گیلاس و ... . لازم نیست از هر کدام از این محصولات تعداد زیادی درخت بکارید اما باید با برنامه ریزی عمل کنید. مثلا یک هلوی زودرس با یک هلوی دیر رس در باغ شما باشند. یک نهال شاهتوت در باغ شما عالی است. چون اکثر ارقام شاه توت در طول چندین ماه همچنان میوه می دهند و به یکباره تمام نمی شوند. یک رقم گلابی بیروتی یا شاه میوه زودرس در کنار گلابی رقمی دیررس مانند درگزی یا آنجو یا دوچی و ... داشته باشید. به گونه ای برنامه ریزی کنید که در هر فصلی از باغ که وارد شدید، از میوه موجود در باغ لذت ببرید. 

7. بلوک تولید و تکثیر: این قسمت از باغ لازم نیست در نقطه خاصی باشد. مثلا شما می توانید تولید و تکثیر قلمه های انار یا انگور خود را در سرتاسر لبه های جوی آب انجام بدهید اما حتما چنین بخشی را داشته باشید. حتی اگر به این قسمت نیاز هم ندارید این کار را بکنید. هر سال نهال های تکثیر شده خود را در پاییز یا اسفند ماه به عزیزانتان هدیه کنید. نهال های خوبی که دارید را تکثیر کنید. 

8. بلوک  صیفی: خیار، گوجه، بادمجان، کدو و ... محصولاتی هستند که وجودشان در باغ از اردیبهشت به بعد، صفای خاصی به باغ شما می دهد. حتی اگر در باغتان نیستید و دیر به دیر سر می زنید، از کاشتن این محصولات غافل نشوید، بکارید و سخاوتمندان به باغبانتان بگویید که محصولات را خودش استفاده کند. در کنار مرز ها و جاهای خالی باغ به تعداد زیاد بذر خیار بکارید. از گوشه گوشه و وجب به وجب باغتان بیشترین استفاده را بکنید. خیار و صیفی جات ارگانیک بکارید و بعد از محصول دهی، آن را با صیفی جات آکنده از سمومی که در بازار هست مقایسه کنید. یک سال این کار را انجام دهید، برای همیشه ادامه خواهید داد. 

9. چاله کمپوست: در نقطه ای از باغ ، چاله ای، به تناسب ضایعاتی که در باغ دارید، حفر کنید. برگ ها، علف های هرز خشک شده و هر آنچه که قابلیت تبدیل به کمپوست و کود دارد را پیوسته در این چاله بریزید. سپس با دستورالعملی که در آینده تقدیمتان خواهم کرد، کود عالی و رایگان تولید کنید. با این کار هم باغتان را تمیز می کنید، هم افاتی که در علف ها و برگ ها و ... جا خوش کرده اند را نابود می کنید و هم ضایعات را تبدیل به مواد قابل استفاده می کنید. 

10. سرویس: یکی از چالش های باغ ها این است که وقتی همراه با اطفال خود به باغ می روید، در پاسخ به این سوال که سرویس بهداشتی کجاست در می مانید. در باغتان حتما در یک گوشه دنج برنامه ریزی برای احداث سرویس بهداشتی داشته باشید. بسیار هم راحت و کم هزینه است. چاله ای به عمق یک متری و نیم، و طول و عرض هفتاد هشتادسانت بکنید. درون چاله را با سنگ یا آجر یا بلوک بچینید. به طوری که بتوانید روی آن یک سنگ توالت قرار دهید. با مختصری سیمان سنگ توالت را محکم کنید. می توانید یک متر کاشی ارزان هم بخرید و اطراف آن بگذارید که فضای تمیزتر و بدون گِل در اطراف سنگ توالت داشته باشید. در کنار این توالت با بلوک سیمانی حوضچه کوچکی احداث کنید در حدی که به اندازه هزار لیتر گنجایش داشته باشد. جزئیات آن را فرصت شد در آینده به شما آموزش می دهم. برای این حوضچه یک لوله، شیر آب و شیلنگ هم قرار بدهید تا بچه های شهری امروزی، به راحتی بتوانند از آن استفاده کنند. همین وجود سرویس بهداشتی در باغ، خودش یک عامل مهمی برای آرامش شما می تواند باشد.  

11. تله ها: وجود حشرات و آفات مضر، یکی از اجزای لاینفک و جدا نشدنی هر باغی است. به همین دلیل در نقاطی از باغ باید تله هایی را برای کاهش جمعیت این آفات داشته باشید. این تله ها می تواند شامل تله های حرفه ای فِرِمونی باشد یا تله های نوری که با برق یا باطری یا انرژی خورشیدی کار می کنند یا تله هایی که در گوشه های مختلف باغ در قالب چاله های مرگ برای موش و ... طراحی می شوند. وجود این تله ها مهم و ضروری است و جای زیادی هم نمی گیرد، اما باید برایش برنامه ریزی کرد. 

12. عناصر خاص باغ شما: در باغتان باید گاهی عناصر خاصی هم داشته باشید که برای مراجعین و مهمانان شما غافلگیر کننده باشند. مثلا اگر در گوشه ای از باغ چند بوته گل گاو زبان داشته باشید، با آمدن مهمان، در همان لحظه برای اون از گل گاو زبان ها چیده و برایش یک دمنوش تازه و عالی درست کنید، یا در حوضچه تعدادی ماهی تیلاپیا داشته باشید و برای مهمانتان یک کباب ماهی عالی و فوق العاده تازه درست کنید، یا از گوشه ای از باغ برایش توت فرنگی بچینید، یا اگر دیابتی است از گوشه ای از باغ برایش گزنه بچینید و دمنوش برایش آماده کنید، یا اگر صورتش جوش های فراوانی زده از گوشه ای از باغ برگی از آلوئه ورا بچینید و به او هدیه بدهید و ... ، برایش بسیار غافلگیرکننده و خاطره انگیز خواهد شد و خواهد فهمید که باغ سلامت، خیلی متفاوت تر از آن چیزی است که فکر می کند. تنها راز این کار این است که راز گیاهان را بیشتر بدانید و اندکی هم خلاقیت داشته باشید.

13. انبار: طبعا در باغ وسایلی لازم دارید، مانند بیل، کلنگ، اره، کلاه حصیری، لباس کار و ... . طبعا هر باغبانی نمی تواند بیل خود را مرتب با خود ببرد و بیاورد. اگر باغ شما امنیت کافی دارد که فبها. اما اگر امنیت ندارد، حتما نیاز به یک انباری دارید. این انباری لازم نیست مانند انباری های رسمی شامل یک اتاق و در آهنی و قفل باشد. شما می توانید با خلاقیت وسایل خود را در انباری های مخفی ای که جلب توجه نمی کند در باغ پنهان کنید. بیل و کلنگی که از درخت اویزان است، یا نردبانی که لای پرچین ها مخفی شده، یا اره ای که در سوراخ دیوار پنهان شده، هیچ وقت جلب توجه نمی کند. برای همین باید مخفی گاه هایی را برای وسایل ضروری خود در باغ داشته باشید تا دچار آسیب نشوید. 

مجموع آپشن ها یا گزینه هایی که عرض کردیم در برنامه ریزی باغ سلامت حائز اهمیت و مهم هستند. برخی از این موارد را در کانال باغ سلامت به تدریج و بیشتر توضیح خواهیم داد. از توضیحات و نکات خلاقانه شما نیز استفاده خواهیم کرد. بنا بر این ما را از نظرات ارزشمند خودتان با خبر کنید. 

در باغ سلامت، شاد باشید و سلامت  

(پ.ن: مطالبی که زیر کلیدواژه های مقاله با عنوان مطالب پیشنهادی آمده، از سرور بلاگ اسکای هست. چنین مطالب زردی اصلا مورد توصیه ما نیست و جدی نگیریدشون. تبلیغاته. ما مجانی از سرورشون استفاده می کنیم اونا هم تبلیغاتشون رو می زنن، شما هم به خوبی خودتون عفو بفرمایین.)